ΜΕ ΤΗ ΜΑΣΚΑ ΒΓΑΖΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΟΥ

Πρόσωπο. Τι μπανίζεις στο πρόσωπο; Για τον ψαγμένο το πρώτο που προκαλεί την προσοχή είναι τα μάτια του αλλουνού. Η μύτη τι να προδώσει για τη σκέψη, για το χαρακτήρα του αλλουνού;. Τα μάγουλά του ή τα χείλη του. Κανένα μέτωπο ή πηγούνι δεν αποκαλύπτουν κάτι. Μόνο στα μάτια διαβάζεις τα πάντα. Ό,τι έχει μέσα του ο άλλος.

Ένα μπράτσο κάτι έχει να σου δείξει. Την ηλικία του ατόμου. Επίσης, αν είναι γυμνασμένος ο τύπος. Αν είναι εργάτης ή αριστοκράτης. Το ίδιο η κοιλιά, όπως η κωλοτρυπίδα, πιθανόν να έχει κρύβει ένα... μυστικό. Μη λέμε πολλά. Το πρόσωπο μείον τα μάτια σ’ έχει στο σκοτάδι.

Η μάσκα φτιάχτηκε για να ρίχνει πέπλο στα μάτια. Μόνο στα μάτια. Ο αποδυτηριάκιας σήμερα δεν θα μιλήσει για τα μάτια, όπως στο παρελθόν έχει αφιερώσει σεντόνι για το γυναικείο στήθος, ένα άλλο σημείο του ανθρώπινου σώματος. Σήμερα παίζουμε με την μάσκα που έχει Ιστορία από τότε που ο άνθρωπος ήταν πρωτόγονος. Και βέβαια το συγκεκριμένο αξεσουάρ, η μάσκα είχε αρχίσει να ''φοριέται'' πριν ακόμα ανακαλυφθούν αυτά τα κόλπα με τις απόκριες και το καρναβάλι.

Ξεχνάμε το πρόσωπο, λοιπόν, όπως και το προσωπείο. Ουδεμία σχέση με τη μάσκα. Και ξεκινάμε από τη λέξη. Είπαμε. Οι λέξεις, πέραν από την ιερότητα τους, έχουν και την αλήθεια τους. Πάτος δεν υπάρχει. Δεν μπορείς, δηλαδή, να γνωρίζεις πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε μια λέξη, πότε διαφοροποιήθηκε, πότε κωλομπαρίστηκε, και πώς τελικώς εννοιολογήθηκε. Στην πορεία των αιώνων λίγες λέξεις, και μόνον οι ελληνικές, κράτησαν την αρχέγονη πληρότητά τους, αλλά και πάλι ουδείς είναι σε θέση σήμερα να σημαδέψει το ξεκίνημά τους, και πότε ο χρόνος κάθε φορά τις βύζαινε και τις ρουφούσε ένα γράμμα.

Μάσκα. Τίποτα δεν είναι ξεκαθαρισμένο, ώστε να γνωρίζεις ποιος λαός, ποιος πολιτισμός, ποιος πούστης και γιατί την έβαλε στο παιχνίδι και την ονομάτισε έτσι, αν βέβαια δεχθούμε ότι ως ''μάσκα'' πρωτάρχισε να κάνει καριέρα η λέξη. Μην κολλήσουμε σ' αυτό. Προέρχεται, λένε, από τη λατινική ρίζα Mask. Όχι, σου λένε, είναι αραβικό πράμα. Γι’ αυτό μπολιάστηκε η καταγωγή της λέξης στο ισπανικό mascara, αν τούτο προέρχεται από την ισπανική διάλεκτο. Και οι Άγγλοι ίσως μας πουν ότι είναι δική τους η λέξη, δηλαδή ότι εκείνοι την κατασκεύασαν, την παρασκεύασαν, τη διόρθωσαν, διότι κάποιες βασιλικές γιορτές με τη συμμετοχή των αυλικών τις έλεγαν μάσκ.

Τα προσπεράσουμε αυτά. το είπαμε, γιατί θα προσπαθήσουμε με το σεντόνι να ακουμπήσουμε την ουσία του πράγματος. Την ουσία της ουσίας του πράγματος. Δεν γαμιούνται τα μάτια. Δηλαδή; Δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε τη φύση γιατί τα έφτιαξε έτσι τα μάτια. Γιατί τα έστησε στο πρόσωπο. Γιατί έδωσε από δυο στον καθένα μαλάκα. Εδώ κρίνουμε τον άνθρωπο, όχι τη μάνα φύση και τον παππού, που τον λένε Θεό. Ούτε η φύση είπε ''Φτιάξτε μάσκες'', ούτε ο μπάρμπας του ουρανού. Ο άνθρωπος είναι που επινόησε τη μάσκα. Και ο μαλάκας όχι μόνον τη φοράει από τότε που γεννήθηκε στη γη, εδώ και εκατομμύρια χρόνια, αλλά φόρεσε τη μάσκα και στους θεούς, και στον θεό.

Φοβερά πράγματα. Δεν έχουν ειπωθεί ποτέ στον αιώνα. Από κανέναν. Ότι ο άνθρωπος φόρεσε μάσκα στον Θεό. Όλα θα τα πούμε. Με το νι και με το σίγμα. Και θα τα εξηγήσουμε. Γιατί ο μαλάκας έφτιαξε τη μάσκα. Δεν μιλάμε για την κουκούλα, ούτε το φερετζέ, το κράνος και την περικεφαλαία. Μιλάμε μόνον για τη μάσκα. Εδώ έφθασε, κύριε μαλάκα μου, μια ολόκληρη κοινωνία, ένας λαός χώρας εξουσίας, πραγματικής πλανηταρχίας στην εποχή της, να κυκλοφορούν από το πρωί μέχρι το βράδυ με τη μάσκα στα μάτια. Τι είναι αυτό; Συνέβαινε στη Βενετία. Μην ακούσω μαλακίες. Μιλάμε σοβαρά. Για να εκφράσεις άποψη στο σεντόνι θα πρέπει η γνώμη σου να πατάει στη γνώση. Παπαρολογίες απαγορεύονται. Λοιπόν.

Οι Ενετοί ήταν αυτοκρατορία. Οι γαμάω στους αιώνες τους. Ήλεγχαν οικονομικά και πολιτικά τον τότε γνωστό κόσμο. Λεφτά ατέλειωτα. Πολιτισμός, θρησκεία, εμπόριο, στρατός, τέχνη, και γαμώ οι πρώτοι. Και μέσα στην καθημερινότητα της πόλεως – κράτους της Βενετίας η πολυφορεμένη μάσκα. Φοβερά πράγματα. Ο αποδυτηριάκιας είναι της άποψης ότι στην ιδεώδη κοινωνία όλοι οι άνθρωποι πρέπει να φορούν μάσκες. Επειδή μόνον με τη μάσκα μπορεί να ξεχυθεί η αλήθεια του άλλου, ο ανθρώπινος πουστισμός. Και να κτυπηθεί η υποκρισία. Πρόσεξε!

Θα προσπαθήσω να τα πω όσο γίνεται απλά. Πρώτον. Το παγκόσμιο σύμβολο του θεάτρου είναι η μάσκα. Βέβαια. Επειδή οι ηθοποιοί φορούσαν μάσκες στο θέατρο της αρχαίας Ελλάδος. Εδώ, στην Ελλάδα γεννήθηκε το θέατρο και τότε, οι άνδρες ηθοποιοί έπαιζαν και τους γυναικείους ρόλους. Άρα, και γι’ αυτό ήταν απαραίτητη η μάσκα. Κυρίως, όμως, για άλλον λόγο ο ηθοποιός φορούσε τη μάσκα.

Το γυμνό πρόσωπο, δηλαδή χωρίς μάσκα, είναι καταδικασμένο να μη ξεπεράσει την καθημερινότητα. Ο Σοφοκλής, όμως, όπως ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης, φτιάξανε τραγωδίες στις οποίες παίζουν μέσα βασιλιάδες και ήρωες, Θεοί και άνθρωποι υποκύπτουν στην τρέλα, γίνονται δολοφόνοι στυγεροί, τέλος πάντων η ζωή, η μοίρα, τούς βγάζει από τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας, που λέμε σήμερα. Η μάσκα, λοιπόν, βοηθάει τον ηθοποιό να προκαλέσει το δέος στον θεατή, κι έτσι ο ήρωας της τραγωδίας να αντιμετωπίζει ως άτομο ξεχωριστό.

Σε μια πινακίδα στη Βενετία, την παγκόσμια πόλη της μάσκας σήμερα, διαβάζεις: «Ο άνθρωπος δεν είναι ο πραγματικός εαυτός του…, με τη μάσκα θα σου πει ποιος είναι, την αλήθεια του». Μεγάλη κουβέντα αυτή. Μεγάλη αλήθεια αυτή. «Κάνε σήμερα αυτό που δεν θα τολμούσες στη ζωή σου χωρίς τη μάσκα». Κι έρχεται η άλλη πουτάνα, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο φοβερός αυτός τύπος, και λέει «Για να σου πει την αλήθεια κάποιος χρειάζεται την μάσκα…». Έτσι είναι. Όταν είναι εξασφαλισμένη η ανωνυμία, η απόκρυψη της ταυτότητος, τότε ο άλλος απελευθερώνεται και κάνει και λέει πράγματα που αληθινά γουστάρει.

Τι είναι το θέατρο; Υποκρισία. Κάποιος, δηλαδή, παριστάνει τον άλλον. Ο ηθοποιός παίζει ένα ρόλο. Όχι τον εαυτό του. Γίνεται άλλος εαυτός. Είσαι μαλάκας, αποδυτηριάκια. Η μάσκα δηλώνει ελευθερία. Κυρίως αυτό. Όχι υποκρισία. Ο άνθρωπος υποκρίνεται χωρίς την ασφάλεια της μάσκας. Διστάζει, έχει δισταγμούς, επιφυλάξεις, φρένα, όρια, χωρίς τη μάσκα.
Η ζωή είναι ένα ψέμα. Ένα παραμύθι. Υποχρεώνεται, λοιπόν, ο καθένας να έχει συμπεριφορά έξω από τη βούληση του, να πνίγει τις επιθυμίες του, ακριβώς διότι του λείπει η μάσκα. Ο μέγας Μπρεχτ είχε μόνιμα στο γραφείο του μια μάσκα, τη μάσκα του κακού. Παρένθεση…

…Υπάρχουν λογιών λογιών μάσκες. Όχι μόνον θεατρικές. Καρναβαλίστικες. Παιχνιδιάρικες. Διασκεδαστικές. Παιδικές. Υπήρχαν και οι νεκρικές μάσκες. Και οι ερωτικές. Και οι συνωμοτικές. Ακόμα και οι κυνηγετικές. Ακριβώς. Πριν χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι φορούσαν τέτοιες μάσκες με σκοπό να τρομοκρατήσουν τα ζώα που κυνηγούσαν.

…Γιατί ο Μπέρτολτ Μπρεχτ ήθελε να βλέπει τη μάσκα του κακού; Επειδή μέσα από αυτή τη μάσκα, που εξέφραζε την κακή πλευρά του ανθρώπου, τη δύναμη του κακού απέναντι στο καλό, ο Γερμανός ήθελε να κρατάει μια πνευματική επαφή με την τραγική ύπαρξη του δίποδου. Αυτού του καταδικασμένου πλάσματος να σκέπτεται περισσότερο το κακό, να πράττει περισσότερο κακό παρά καλό στον άλλον.

Ποιος ήταν ο Χριστός; Αυτός που ήταν. Και ο Βούδας; Κι αυτός ήταν αυτός που ήταν. Και ο Μωάμεθ. Το ίδιο. Και στους τρεις ο άνθρωπος φόρεσε μάσκα. Τους παράδωσε όχι όπως ήταν, αλλά όπως βόλευε τον ίδιον. Ακόμα και στον Θεό ο άνθρωπος από τους αρχαίους χρόνους, βρε, από την προϊστορία και δώθε, φορούσε μάσκα σ’ όλες τις θρησκευτικές και λατρευτικές τελετές. Πανάρχαια ιστορία η μάσκα, λοιπόν. Και ποια η μάσκα που φόρεσαν οι άνθρωποι στον Θεό;

…Στη Βενετία η κατασκευή της μάσκας είναι υψηλή τέχνη. Έχει μυστικά που τα γνωρίζει μόνον ο κατασκευαστής της. Μάσκες από διαφορετικό υλικό, ύφασμα, πηλό, ξύλο, γύψο, δέρμα. Μάσκες περίτεχνες, χειροποίητες, χρωματιστές, με σχέδια. Η μάσκα πρέπει να λειτουργεί το μυστήριο. Ακόμα και στις μάσκες του περίφημου βενετσιάνικου καρνάβαλου. Υπάρχουν μάσκες που διώχνουν τα κακά πνεύματα. Μάσκες ειδικές για τις τελετουργίες γονιμότητας. Και μάσκες που βοηθάνε στις μαγείες προκειμένου π.χ. να βρέξει.

Ο μύθος που συνοδεύει έναν άγιο, έναν προφήτη, τον ίδιον τον Θεό είναι η μάσκα του. Σε ρωτάω. Τον έχει δει κανένας τον Θεό; Κανένας. Ούτε ο Χριστός και ο Μωάμεθ τον έχουν δει τον Θεό. Κι όμως, ο άνθρωπος έχει τη βεβαιότητα ότι ο Θεός αυτό θέλει. Ότι ο Χριστός αυτός είναι, με τη μάσκα του και ο Μωάμεθ. Δηλαδή; Αν βγάλουν τη μάσκα που έχουν φορέσει στους Θεούς οι άνθρωποι, μήπως δουν άλλα πρόσωπα! Επειδή, όμως, οι άνθρωποι έτσι κι όχι αλλοιώς τους θέλουν τους Χριστούς και τους Βούδες και τους Μωάμεθ, τους φόρεσαν μάσκες για να μην τους τρώνε στη μάπα όπως αυτοί πραγματικά είναι. Με τη μάσκα σ’ ένα θεϊκό πρόσωπο το φαντασιώνονται οι πονηροί άνθρωποι όπως τους βολεύει.

Ο Ζορό και ο Μπάτμαν, ο Άιρονμαν και ο Σπάιντερμαν φοράνε μάσκα. Ποιος είναι ο κίνδυνος; Λέω, αν τους βγάλεις τη μάσκα… Ο κίνδυνος είναι να απογοητευτείς, να τρακαριστείς πρόσωπο πρόσωπο με κάποιον χάλια. Με κάποιον που δεν θα σου γεμίζει το μάτι, και παρουσιαζόταν σαν εκδικητής και τιμωρός. Ρε, μήπως ο Φλας Γκόρντον και η Κατγούμαν δεν είναι όργανα του καλού, αλλά τσιράκια μιας μεγάλης δύναμης που διεκδικεί εξουσία και κοπανάνε κακούς, αλλά δυνατούς ανταγωνιστικής συμμορίας.

Φοβερά πράγματα. Μασκαπαγόρευση. Δηλαδή; Όπως λέμε ποτοαπαγόρευση. Νόμο φτιάξανε τον 13ο αιώνα στην κοσμοκράτειρα Βενετία και απαγορεύσανε με περιοριστικούς όρους τη χρήση της μάσκας. Αργότερα, μετά από 100 χρόνια, όποιος κυκλοφορούσε νύχτα με μάσκα τον συλλαμβάνανε και τον μαστιγώνανε στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Τελικά, οριστικά και ξεκάθαρα, το 1608 βγήκε το φιρμάνι για τη ρητή απαγόρευση της μάσκας. Σήμερα; Το πράμα παίζει μόνο τουριστικά. Ελάτε να διασκεδάσετε στην πόλη της γόνδολας και των δόγηδων με το καλύτερο καρναβάλι. Και στους αγώνες μεταμφιεσμένων, στα μπαλ μασκέ ντυθείτε Αρλεκίνος και Κολομπίνα. Με σερπαντίνες και κομφετί. Μαλακίες, δηλαδή.

Το ΚΕΙΜΕΝΟ είναι από σεντόνι που δημοσιεύθηκε στη φυλλάδα το 2009

Διαβάστε ακόμα:

ΠΡΙΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕΙ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΑΜΟ...